Lunes, 08 Diciembre 2014 01:34

Villa Litoral uksan pacha turkakiptäwix jan walt’äwinak apaniñ muni

Escrito por

Aymara

Sud Yungas markax walja markachirinakaniwa. Jallus juyphis janiw nayra maranakjam pachapar utxiti, ukatx yapuchäwiru ukhamarak uywachäwirus janiw walt’aykiti. Markachirinakax pachan turkakipäwinakapx uñjapxiwa, ukhamarakiw uka nina phichäwinakamp ukat yaqhampinakamp aka samanar jan walt’ayatapat amuyt’apxi.

Gabriel Serrano López, estudiante universitario

Asunta, provincia Sud Yungas departamento de La Paz Villa Litoral ayllu uksatakix pacha turkakiptäwimp uraqi jisk’aptäwimpix mä jan walt’äwiwa. Uka ayllux aka sede de gobierno ukatx 183 km ukhanw jikxatasi, markachirinakax inalmama achuyasa ukhamaraki yaqhanakamp kuna achuyasaw jakasipxi.

Markachirinakax mä jiskxataw lurawirux jayst’awayapxi, nayra maranakamp jichha maranakampix janiw pachapaxiti sasina. Nayra marxatx sapa tunkatx paniniw pachax wali askinwa, pachaparuw jallus purïna ukhamarakiw yapu achuyañanakatakis wali askinw sasin arst’apxi. Sapa tunkatx pusiniw junt’u ukat thaya ukatuqix nayrax janiw akhamakanti, uywa uywachañatakix wali askikipuninwa sasinwa arst’apxi.

Instituto Nacional de Estadística (INE, 2011) ukan uñt’ayäwpirjamax 4,5 ukha jaqiw jilxatat utxi sasinw yatiyi, uksa ayllunx uraqinakax jisk’anakakiwa, jilpachaniw uraqin yapuchäwimp jakasiñatak jikxatasipxi.

Villa Litoral ayllux La Paz markat (noreste) uksanw jikxatasi, qhunu qullu uksana, llaphi uraqina, 1.302 (metros sobre el nivel del mar) ukhanwa jikxatasi. Servicio Nacional de Meteorología e Hidrología (Senamhi) ukarjamax junt’uptawix 24,87 ºC ukharuw puri, tantiy junt’uptäwix 1.000mm–1.458,3mm ukharakiw puri.

Jamuqt’äwi: jupa pachpan lurata

Municipio Asunta ukax (montañosa) ukham chiqat uñt’atawa. Ukhamakipansti, quqaquqa ukhamarakiwa, wali ch’uxña ukhama, llaphi uraqi, kunayman ch’uxña achunakaw achuraki, uka kipkarakiw uywanakas jisk’a laq’unakas utji.

Nayra maranakax yapu achuyäwinakax askikinwa sasinw markachirinakax qhanancht’apxi. “samanas markachirinakatakjam askinwa sasina arst’apxi”

Jisqhatäwirjamax aknïr arunakaw utji: “wali kusa”, “khuskhata” ukat “aski” pachatuqitx aknïr arunakarakiw qhansti, “mayjt’ayata”, “janiw askikiti”, “qarita”, ukat “jan wali”.

Mayjt’ata siski ukax sañ muniwa janiw pachapar jallux purxiti, ukakipkarakiw thayax kuna pachas thayxakiwa. Villa Litoral ayllunx yapu achuyäwinakax janikiw askixiti.

Pachax qaritaxiwa siski ukax aknïrinakaruw uñanchayi: Jutïr pachanakanx juk’amp jan walt’äwinakaw utjaspa.   Samanar yanqhachirinakax aknïrinakaw qhansti, (pesticidas), k’añaskunakan jiq’ipa ukhama, phawrikanaka, nina phichhawinaka jan ukax quqanak phichhsuwinak taqi ukanakaw samanar jan walt’aykiti

#AymaranakanArupa

 

Visto 2554 veces Modificado por última vez en Domingo, 21 Diciembre 2014 22:54
La Pública

La Pública es un proyecto que busca crear y gestionar espacios para el ejercicio ciudadano a través de redes sociales y fuera de ellas, articulando para ello el periodismo digital y el activismo.

fb htw hyt h

lp15

 

La Paz - 71597592
Cochabamba - 71786333
Santa Cruz - 71528022

 

cc