Wila masijax challwa katur tamar afilyatawa, jupanakax mä granja piscícola utt’ayapxi. Ukanx janiw challwa katur sarañaxiti, ukampirus uka granja ukax Beni jawiran riqueza ukar ch’amanchañatakiw yanapt’i.
Kimsa uru saraqatar llamayu phaxsin departamento de La Paz, provincia Camacho, Italaqui markanx jach’a phunchäwiw utji. Italaque jisk’a markax qhirwa uraqin jikxatasi. La Paz markatx kimsa pachaw k’añaskut uka markakam saraña. Uka phunchäwinx aknïr thuqüwinakaw utji: lakita, sikuri, qarwani, mukululu ukat yaqhanakamp kuna. Thuqt’asirinakax kipka amparanakapan lurt’at isinak ucht’asipxi; yaqhipanakax achchil awichanakapan jayt’at isinakapampiw ucht’asipxaraki. Yaqhipanakan isinakapax nayra ch’utuqunakan phuyunakapat lurt’atawa. Uka phunchhäwirux may may jak’a markanakat uñtasirinakas thuqurinakas sarapxi. Uka urux uñt’at jan uñt’aw jilat killakanakaw wali k’uchirt’asipxixa. Nilda Pinto Rúa, Ingeniería Textil, Unibol “Aymara Tupak Katari” jach’a yatiqañ utan yatiqiriwa
Yaqhipachanakax challwax chakantañ yati, jumax uka chankantatäk ukatx achurayañamawa. Ukampis kunapachati atipt’äwayxatam ukhax jan wali challwa katur uñjaytamxa. Uka challwax wasitampiw kutt’aniri, jumax anzuelo ukxa wasitampiw jaqt’añama.
Markan jakasirinakax San Pedro ukan Tatakuraparuw jawsapxatayna, ukatx Tatakurax Virgen de Candelaria ukawa sasinw satayna. Taqinis ukham yatisinx ch’allañatkiw tantacht’asipxatayna, ukhamarak wilañ kunwa amtapxatayna.
Markachirinakan yaqha markar sarxapx ukax taqinins amuyatäxiwa. Curahuara markan qamañatakix akanakaw utji: yapuchäwimp qarwa uywachäwimpi, janiw kna lurañas ienaqañas utjkiti.
Patacamaya markan iwij aljañ alañ qhathu markanx aka qhipa urunakax llakisiñjamakïxiwa. Yaqhip alasirinakax markachirinakatx pisi chanimpikiw iwijanak alaxapxi, uksa markan jakasirinakax uywanak uywasipxi ukat aljasipxaraki ukampikiw jakasipxi. Iwij alakipanakax janiw chanipamp alapkiti, ukatx mä uywa qhariñ utanw qharirapxi, uka aychanakx pachpa Patacamaya markan aljapxaraki. Maysatsti, uka iwij uywanakax yaqha markanakan utjïr qhathunakaruw apata, kayunakapat ñach’jata, yaqha iwijanak patxar ukhamw apapxi. Richard Copa Flores, agronomía, “Tupak Katari” Jach’a yatiqañ utan yatiqiriwa
Jaqinakax Titicaca qutatx mä chiqawjat wali ch’axwapxi. Uka chiqawjax wali yäqañawjaw sasin sapxi, ukatx ukjam yaqätax walja challwa apayasiri sapxarakiwa. Ukawjatx walpun ch’axwapxi ukhamarak yanqhachasipxi, kunapachati maynix walja challw katki ukankirin qänap wikthapiraqapxi, jaqipax janiw khitin ukjam lurats yatkiti. Akxa khaysa cantón Janq’u Amaya, Huarakaya Belen markanw uñjtxa. Nayrax challwax waljaw utjirïna, jichhax juk’atjam juk’atjamaw pisiqtaski, qarachi ukat pijiriy challwanakax chhaqtaskiwa. Jisk’achasiñ uñch’ukisiñax jan walt’äwinak utjayi. Dilma Chire Chambi, Ingeniería Textil, Unibol “Aymara Tupak Katari” jach’a yatiqañ utan yatiqiriwa.
Kusi kusi, pariwana, Tiwula, achaku, p’isaqa, liqi liqi ukat yaqha uywanakas ch'uqix kawkharus yapuchaña, kunjamas achuni ukawa uñanchayi, yapu yapuchirinakax uka uywanak uñtasaw ch'uqi yapuchapxi. Agronomía uka yatintañ thakhinx uka lumasa saräwinakx amthapipxañaspawa
.
